Tây Nguyên là khu vực trồng cà phê lớn nhất cả nước, chiếm gần 90% tổng diện tích cà phê của Việt Nam, với hơn 639.000 ha, chủ yếu là cà phê vối (chiếm 85%). Đặc điểm khí hậu Tây Nguyên chia làm hai mùa rõ rệt: mùa mưa và mùa khô. Trong đó, mùa khô kéo dài từ 5 đến 6 tháng, từ tháng 11 năm trước đến tháng 4 hoặc tháng 5 năm sau. Gió mạnh vào mùa khô làm nước bốc hơi nhanh hơn, ảnh hưởng đến độ ẩm trong đất và cây cối, đặc biệt là cây cà phê.
Việc chăm sóc cà phê trong mùa khô cần được chú trọng hơn bao giờ hết. Kỹ thuật chăm sóc phải đảm bảo cây vẫn sinh trưởng tốt, tập trung vào hai yếu tố chính: tưới nước và bón phân. Điều này giúp cây giữ được sức sống, nở hoa đồng loạt, đậu quả tốt, và cuối cùng là đạt năng suất cao.
1. Lợi Ích Của Mùa Khô Đối Với Cà Phê
Trước hết, cần hiểu rằng mùa khô không hẳn là bất lợi hoàn toàn cho cây cà phê. Khô hạn kéo dài thực tế giúp cây phân hóa mầm hoa tốt hơn. Điều này có nghĩa là khi cây cà phê bị thiếu nước trong thời gian dài, mầm hoa sẽ hình thành một cách tập trung. Đến khi được tưới nước, cây sẽ ra hoa đồng loạt, tạo tiền đề cho năng suất cao.
Ở những vùng trồng cà phê không có mùa khô rõ rệt, cây sẽ ra hoa lai rai nhiều lần trong năm. Điều này gây khó khăn cho việc đậu quả và dẫn đến năng suất thấp hơn so với vùng Tây Nguyên, nơi mùa khô diễn ra kéo dài và rõ ràng.
2. Kỹ Thuật Tưới Nước Trong Mùa Khô
Tưới nước đúng cách trong mùa khô là yếu tố then chốt để đảm bảo năng suất. Sau khi cây cà phê trải qua thời kỳ khô hạn từ 2-3 tháng, các nụ hoa sẽ phân hóa đầy đủ. Khi đó, vào khoảng tháng 1, nụ hoa sẽ dần phát triển ra đến các cành mang quả và có màu trắng ngà. Lá cà phê thường hơi héo vào ban trưa. Đây chính là thời điểm cây cần được tưới nước đầy đủ.
Thời Điểm Tưới Nước
- Tưới nước đúng lúc: Nếu tưới nước quá sớm, khi mầm hoa chưa phân hóa đầy đủ, sẽ khiến hoa ra ít, không tập trung, làm giảm năng suất.
- Tưới nước quá muộn: Cây sẽ mất nước nghiêm trọng, gây rụng lá, hoa và cành bị khô sau khi nở, cũng khiến năng suất giảm.
Những năm gần đây, thời tiết ở Tây Nguyên trở nên bất thường hơn. Mùa khô đôi khi xuất hiện các cơn mưa trái mùa. Nếu gặp phải trường hợp này, bà con cần đánh giá lượng mưa. Hoa cà phê có thể nở với lượng mưa nhỏ, chỉ từ 3-10 mm, nhưng để hoa nở bình thường và đậu quả tốt, cần lượng mưa ít nhất là 30 mm. Nếu mưa không đủ, bà con nên tưới đuổi ngay để giúp hoa nở và đậu quả.
Lượng Nước Tưới
Đối với cây cà phê vối trong giai đoạn kinh doanh, kỹ thuật tưới gốc được khuyến nghị như sau:
- Lần tưới đầu tiên: 450-550 lít nước/gốc.
- Các lần tưới tiếp theo: giảm khoảng 10-15% lượng nước so với lần đầu.
Lần tưới đầu tiên cần nhiều nước vì hoa nở rất nhiều, chiếm từ 60-70% tổng lượng hoa của cây. Khi hoa nở tập trung, cây cần nhiều nước để duy trì hoạt động sinh lý.
Chu Kỳ Tưới Nước
Chu kỳ tưới nước phụ thuộc vào điều kiện đất đai và khí hậu tại từng vườn. Trung bình, mỗi lần tưới cách nhau từ 20-30 ngày. Với đất pha cát (đất nhẹ), bà con nên tưới lượng nước ít hơn nhưng chu kỳ ngắn hơn. Đối với đất đỏ bazan (đất có thành phần cơ giới trung bình), bà con có thể tưới nhiều nước hơn với chu kỳ dài hơn.
Nếu vườn cà phê có trồng cây che bóng, đai rừng chắn gió, hoặc xen canh các cây lâu năm với mật độ hợp lý, lượng nước tưới mỗi lần sẽ ít hơn và chu kỳ tưới dài hơn. Điều này giúp tiết kiệm tài nguyên nước và giảm chi phí.
3. Bón Phân Cho Cà Phê Trong Mùa Khô
Bên cạnh việc tưới nước, bón phân trong mùa khô cũng rất quan trọng. Việc bón phân giúp cây cà phê phục hồi sau một năm dài nuôi quả, và cũng chuẩn bị tốt cho giai đoạn nuôi quả non sau khi hoa nở.
Loại Phân Bón Nên Dùng
Bà con nên sử dụng phân hữu cơ kết hợp với phân hóa học, chẳng hạn như phân NPK, để cung cấp đầy đủ dinh dưỡng cho cây. Phân hữu cơ giúp cải thiện độ phì nhiêu của đất, giữ ẩm tốt hơn trong mùa khô. Trong khi đó, phân hóa học cung cấp các nguyên tố cần thiết như đạm, lân và kali, giúp cây sinh trưởng khỏe mạnh.
Thời Điểm Bón Phân
Phân nên được bón sau khi cây đã được tưới nước lần đầu. Bón phân quá sớm hoặc khi đất còn khô hạn có thể làm hại cây và gây lãng phí phân bón. Thời điểm tốt nhất để bón phân là sau khi cây được tưới nước đầy đủ, đất ẩm nhưng không quá ướt.
4. Biện Pháp Chống Khô Hạn Và Nắng Hạn Kéo Dài
Trong một số năm, Tây Nguyên gặp hiện tượng khô hạn kéo dài bất thường vào đầu mùa mưa. Sau khi hoa đậu quả, quả cà phê bước vào giai đoạn “ngủ nghỉ” kéo dài khoảng 3-4 tháng. Đây là giai đoạn mà quả phát triển chậm, nhưng hai khoang vỏ thóc bên trong bắt đầu phát triển kích thước tối đa để chứa hạt sau này. Giai đoạn này, nếu cây thiếu nước, khoang vỏ thóc không thể phát triển, khiến hạt cà phê nhỏ lại.
Nếu gặp phải hiện tượng khô hạn kéo dài đầu mùa mưa, bà con nên tưới bổ sung để đảm bảo cây có đủ nước cho quá trình phát triển quả. Việc tưới bổ sung này sẽ giúp quả phát triển đều và giữ được kích thước lớn, đảm bảo năng suất không bị ảnh hưởng.
5. Giải Pháp Tăng Hiệu Quả Sử Dụng Nước
Trong bối cảnh thời tiết khô hạn ngày càng khắc nghiệt, việc tối ưu hóa hiệu quả sử dụng nước là rất quan trọng. Bà con có thể tham khảo một số biện pháp sau:
- Sử dụng hệ thống tưới nhỏ giọt: Giúp tiết kiệm nước và đảm bảo cây luôn nhận đủ lượng nước cần thiết.
- Trồng cây che bóng: Giúp giảm bốc hơi nước và điều hòa tiểu khí hậu trong vườn.
- Tăng cường bón phân hữu cơ: Phân hữu cơ giúp đất giữ ẩm tốt hơn, hạn chế sự thất thoát nước.
Như vậy, chăm sóc cà phê trong mùa khô không chỉ đơn giản là tưới nước và bón phân, mà còn là việc canh tác thông minh để đối phó với những thách thức về khí hậu. Hy vọng bà con sẽ áp dụng đúng kỹ thuật để vườn cà phê luôn đạt năng suất cao và chất lượng tốt.